Voor u ligt de MPB 2026-2029 "Apeldoorn koersvast als groene en royale hoofdstad van de Veluwe", de laatste van deze bestuursperiode. Al bij de start van deze periode hebben we in het coalitieakkoord benoemd dat we ook kijken naar de lange lijnen richting 2030 en verder. In de Voorjaarsnota van dit jaar hebben we dit onderstreept door te anticiperen op de (maatschappelijke) ontwikkelingen met het Apeldoorn van 2040 als stip aan de horizon. In alles wat het college doet en heeft gedaan spelen die lange lijnen een rol. Tegelijk zijn we een college van de actie en van het doen, “handen uit de mouwen en aan de slag!”. Uiteraard wel op een manier die past bij Apeldoorn, met heldere plannen en een actiegerichte aanpak. Zo bouwen we aan de groei van onze mooie stad en dorpen, waarbij we steeds weer aansluiten bij onze identiteit als groene en royale hoofdstad van de Veluwe.
Veel van de 154 maatregelen uit het coalitieakkoord zijn afgerond of in uitvoering. Denk aan de actieplannen, nieuwe speelplekken, de armoede-aanpak, de herontwikkeling van het Zwitsalterrein en de groei van het Centrum voor Veiligheid en Digitalisering. De uitbreiding en nieuwbouw van Saxion in de spoorzone gaan bovendien zorgen voor meer werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden voor Apeldoornse jongeren. Het zijn voorbeelden van hoe we onze ambities concreet maken, passend bij de visie op Apeldoorn in 2040. Het aanwijzen van het BSK-gebied als grootschalige woningbouwlocatie kan leiden tot investeringen vanuit het Rijk en helpt bij de ambitie om woningen te combineren met versterking van groen, water en leefkwaliteit. Een schaalsprong passend bij ons Apeldoornse DNA. Daarbij geldt vanuit financieel oogpunt tegelijkertijd altijd het vertrekpunt om een verantwoorde begroting te blijven opleveren. Ook in deze MPB 2026-2029 hebben we gezocht naar de juiste balans tussen voldoen aan de afgesproken financiële parameters en de ruimte houden om de benodigde investeringen te doen.
De plannen die in deze bestuursperiode in de steigers zijn gezet, zullen in de komende jaren worden gerealiseerd. Dit betekent een decennium van grote investeringen in onze stad en dorpen, zeker als ook het Rijk mee investeert. Als we alles realiseren wat we nu hebben gepland, heeft dit tegelijk ook gevolgen voor het financiële profiel van Apeldoorn op de korte termijn. Zo zien we bijvoorbeeld dat de solvabiliteit de komende jaren verandert en de balans tussen structurele lasten en incidentele middelen verschuift. Onze insteek bij deze MPB is dat we op de lange termijn financieel stabiel en tegelijk wendbaar op de korte termijn blijven. Zo houden we een verantwoorde koers richting een veerkrachtig Apeldoorn waar mensen naar elkaar omkijken en samen leven, leren en werken.
In deze MPB komen diverse ontwikkelingen samen. Zo zijn de bezuinigingssporen verwerkt en geven we een financiële impuls aan de start van de maatschappelijke transformatie die we in de Voorjaarsnota hebben aangekondigd. Dit is een beweging waar de raad al waardevolle dingen over heeft gezegd in het rapport Naar nieuw jeugdbeleid van de raadswerkgroep Jeugd en die de komende jaren meer vorm zal krijgen. We maken de bewuste keuze om hierin te investeren, zodat we er met focus en samenhang aan kunnen werken om effect te bereiken.
Een solide basis
In deze MPB vindt u de financiële vertaling van de lijnen die we in de Voorjaarsnota hebben neergezet. We reflecteren op de huidige situatie en kijken vooruit. Daarbij valt op dat er verschillen zijn met het beeld dat we eerder hebben geschetst. In de financiële beschouwingen leest u hier meer details over maar ook in deze inleiding verdient dat aandacht. Ten opzichte van de Voorjaarsnota valt het resultaat namelijk positiever uit dan eerder verwacht. Dit geeft ruimte om een aantal keuzes te maken.
Er is ruimte om de ingezette lange lijnen verder te versterken en te bestendigen. Denk aan de aanpak van energiearmoede, het aanbod van speelplekken en de ontwikkeling van het Lerend District bijvoorbeeld. Maar ook investeringen in infrastructuur en noodzakelijke randvoorwaarden zoals cybersecurity en de aankoop van stikstofruimte. In deze MPB maken we daarnaast de eerder aangekondigde investering in een maatschappelijke transformatie een stapje concreter. De maatschappelijke urgentie is groot en ook de raadswerkgroep Jeugd constateert terecht: ‘Apeldoorn staat voor grote sociale uitdagingen die om andere antwoorden vragen’.
Veerkrachtige & weerbare samenleving
Er is een gezamenlijke beweging nodig. Door de jaren heen is de focus verschoven naar individuele verantwoordelijkheid en individuele problemen. Met als (onbedoelde) oplossing individuele, professionele zorg. Het lukt tot nu toe nog niet goed om uit deze tendens te komen en ook andere gemeenten worstelen hiermee. De jeugdzorg toont het duidelijkste voorbeeld: op dit moment ontvangt één op de zeven kinderen in Apeldoorn een vorm van jeugdzorg. Dit is zorgelijk voor de toekomst van onze jeugd en daarnaast financieel onhoudbaar. Het laat zien hoe belangrijk het is om de sociale basis en “het gewone leven” te versterken en dit vraagt om een brede maatschappelijke transformatie die raakt aan de gehele samenleving. Van gezinnen, scholen, verenigingen en buurten waar kinderen veilig en gezond kunnen opgroeien tot aan bestaanszekerheid, ruimte voor een goed (pedagogisch) gesprek en investeren in het beperken van voortdurende negatieve digitale prikkels. De opdracht is om het eenvoudiger te maken en te stimuleren om elkaar hulp te bieden. En tegelijk om het stelsel van ondersteuning dat zo ingewikkeld is geworden, te vereenvoudigen.
Ook de ontwikkelingen nationaal en internationaal, met toenemende dreiging en polarisatie vragen van ons dat we werken aan het vergroten van onze weerbaarheid, aanpassingsvermogen en zelf- en samenredzaamheid. Dit vraagt denken en doen, ruimte voor inwoners en gemeenschappen in wijken en dorpen om samen tot (andere) oplossingen te komen en lerend vermogen van de ‘stelsels’ van zorg en ondersteuning daaromheen en van de gemeente.
Investeren in een beweging
Apeldoorn heeft een goede uitgangspositie, met sterke gemeenschappen en sterke sociale binding in wijken, buurten en dorpen. De raadswerkgroep Jeugd heeft belangrijke bouwstenen opgeleverd voor een echt andere manier van denken en doen. De gesprekken in het kader van spoor 3 met maatschappelijke partners maken bovendien duidelijk dat er bij hen breed draagvlak is om samen deze beweging in te zetten. De urgentie van de opgave wordt herkend en gedeeld, zowel financieel als maatschappelijk. Dit geeft vertrouwen dat we, in partnerschap, afspraken kunnen maken die passen bij de financiële en maatschappelijke opgaven van Apeldoorn. Dit zal enerzijds gericht zijn op het verlagen van de vraag naar gecontracteerde zorg en anderzijds leiden tot meer ruimte voor de kracht van onze gemeenschappen. De afspraken moeten uiteraard ook bijdragen aan een houdbare financiële huishouding op de langere termijn.
In de gesprekken met de raad naar aanleiding van spoor 3 en de bouwstenen voor jeugd tekent zich zo een nieuwe route af. We kiezen er daarom in deze begroting voor om drie dingen tegelijkertijd en in samenhang te doen.
1. We draaien de bezuiniging op spoor 3 (niet indexeren subsidies in 2027) terug
In de afgelopen maanden hebben we meermaals met partners over de maatregel gesproken en we merken dat we hierin steeds nader tot elkaar zijn gekomen. Als gemeente en partners staan we samen voor dezelfde maatschappelijke opgave. Dit geeft vertrouwen dat het in partnerschap zal lukken om alternatieven te bieden, ontwikkelen of zichtbaar te maken, en effectief samen te werken om zo de druk op de gecontracteerde zorg te verlichten en te komen tot een duurzame financiële huishouding op de langere termijn. De € 2,1 miljoen die dit oorspronkelijk zou opleveren verwerken we in de transformatietabel.
2. We investeren gericht in een doorbraakaanpak op zowel jeugd als Wmo
Het College stelt voor om in het Apeldoorn Ontwikkelt Fonds € 2 miljoen te verschuiven van het schot schaalsprong naar het schot sociaal fundament. Hiermee kan voor jeugd een stevige projectorganisatie worden ingericht die met volle aandacht werkt aan het realiseren van de korte termijnmaatregelen die nodig zijn om het financiële tekort beheersbaar te houden en jeugdzorg beschikbaar te houden voor kinderen en jongeren die dit het meest nodig hebben. Maar ook en vooral aan een fundamentele verandering van het jeugdbeleid in Apeldoorn. In lijn met de aanbevelingen van de raadswerkgroep Jeugd en samen met maatschappelijke partners. Ook voor de Wmo zetten we in op het wijkgericht versterken en benutten van initiatieven vanuit wijk- en welzijnsorganisaties, om ondanks de actieve vergrijzing het stijgende beroep op zorg te beperken of op een andere manier vorm te geven. Dit past in de strategie die al was ingezet om met een beperkter aantal partijen in partnerschap te werken aan transformatie van zorg en ondersteuning.
3. We leggen de basis voor een nieuwe visie op een veerkrachtige en weerbare samenleving
Tot slot treffen we de voorbereidingen om samen met raad, inwoners en maatschappelijke partners in gesprek te gaan over een te ontwikkelen visie op een veerkrachtige en weerbare samenleving. In dit gesprek verkennen we de samenhang tussen diverse maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de vervanging van de kadernota Maatschappelijke Ontwikkeling, de projectaanpak Jeugd en de Wmo. Nog voor de gemeenteraadsverkiezingen bepalen we samen met de raadswerkgroep Jeugd hoe we het rapport over de vernieuwing van de jeugdzorg en de daarin genoemde bouwstenen een goede plek in dit geheel geven.
Het is een breder proces dat we nu voorbereiden en voor een belangrijk deel na de gemeenteraadsverkiezingen zal plaatsvinden. Het vraagt, naast de al eerder genoemde thema’s, ook reflectie op onze rol als gemeente. Ook een scherpe blik op hoe de ruimtelijke ontwikkeling van de stad en dorpen bijdraagt aan bijvoorbeeld de bloei van onderling contact, een gezonde leefstijl en woonruimte passend bij de demografische ontwikkeling kan niet ontbreken. Veel gemeenten in Nederland worstelen met dezelfde problematiek. Jeugdzorg, vergrijzing, polarisatie, veiligheid. We benutten inspiratie van buiten om tot Apeldoornse antwoorden te komen.
De drie sporen kennen een sterke maatschappelijke en financiële samenhang. De ruimte om te investeren in een veerkrachtige en weerbare samenleving en tegelijkertijd het verlichten van de druk op gecontracteerde zorg moeten daarom hand in hand gaan. We geloven in deze aanpak en gaan dat graag samen aan.
Financieel beeld
Het totaalbeeld van ontwikkelingen, investeringen en keuzes leidt tot een solide financieel beeld dat voldoet aan het VNG begrotingsadvies. Voor 2026 en 2027 ligt er een sluitende begroting, in lijn met begrotingen van de afgelopen jaren en passend bij het verzoek van de provinciaal toezichthouder. Een belangrijke verklaring voor deze verantwoorde uitkomst is het resultaat van de bezuinigingen en ombuigingen die we met elkaar hebben doorlopen. Van Nieuw-voor-Oud met een ombuiging van bijna € 18 miljoen naar de ombuigingssporen in de Voorjaarsnota die, na verwerking van bovenstaande keuzes, gezamenlijk hebben geleid tot een bedrag van structureel bijna € 32 miljoen.
Ten aanzien van de nog lopende besparingssporen geldt het volgende:
- In de Voorjaarsnota hebben wij bij spoor 1 aangegeven de mogelijke invoering van de vermakelijkhedenretributie te betrekken bij de integrale afweging van de MPB 2026-2029. Wij hebben ervoor gekozen deze retributie bij deze begroting vooralsnog niet in te voeren. Ten aanzien van de marktexploitatie is ons doel om binnen twee jaar volledige kostendekking te realiseren. Daarbij worden in 2026 de tarieven niet verhoogd. Het traject wordt in 2026 samen met de branche via co-creatie voortgezet en in het eerste kwartaal van dat jaar leggen wij hierover een voorstel aan de gemeenteraad voor. De overige voorstellen uit spoor 1 zijn ongewijzigd overgenomen..
- De raad heeft op 16 april jl. de nota Samen op weg naar een stabiele toekomst vastgesteld en ingestemd met spoor 2 heroriëntatie op taken gemeentelijke organisatie. Dit leidt tot een besparing van € 4,5 miljoen in 2026 oplopend naar € 10,7 miljoen in 2029 en verder. Dit blijft ongewijzigd.
- Met betrekking tot spoor 3 hebben we zoals aangegeven de eerder aangekondigde maatregel ‘eenmalig niet indexeren subsidies in 2027’ geschrapt. Op basis van gesprekken met onze partners hebben we er vertrouwen in dat we de komende jaren samen zullen komen tot afspraken die passen bij de financiële en maatschappelijke opgaven van Apeldoorn.
- Er zijn daarnaast door een beperkt aantal andere organisaties enkele besparingsvoorstellen ingediend als onderdeel van spoor 3. Als we deze onverkort zouden incasseren, zou de ongewenste situatie ontstaan dat initiatief en een constructieve houding worden ‘gestraft’. Daarom trekken we één lijn. We kiezen ervoor de bezuinigingsvoorstellen die zijn gedaan door organisaties waar de gemeente zelf via een GR onderdeel van is, in dank te aanvaarden. Naast de concrete voorstellen van Tribuut en de Omgevingsdienst Veluwe in het kader van spoor 3, hebben ook andere GR-en zoals de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland en de regio Stedendriehoek gekeken naar mogelijkheden om efficiënter te werken binnen bestaande budgetten. Met andere partijen, zoals Accres, blijven we uiteraard het gesprek over besparingskansen voeren, maar nemen we de vooraf opgelegde druk van een taakstelling weg.
De sluitende jaarschijven voor 2026 en 2027 geven rust en de mogelijkheid om richting een nieuwe bestuursperiode te zorgen voor een stabiele overgang. Voor de jaren daarna voorzien we tekorten, net als veel andere gemeenten. Zoals gezegd blijven we ons richten op de het sluiten van de eerste twee jaarschijven. Daarmee werken we in lijn met het VNG-advies om het principe van vier sluitende jaarschijven los te laten. Daarmee erkennen we expliciet ook de onzekerheid rond Rijksmiddelen. Een gegeven waar we langzamerhand aan gewend raken.
Naar het Apeldoorn van 2050: strategie, wendbaarheid en lerend vermogen
Apeldoorn gaat een decennium van grote investeringen in. We werken gelijktijdig aan een fysieke transformatie, een stevige energietransitie en aan een sociale transformatie van de stad en haar dorpen. De wereld om ons heen blijft grillig en dat geldt ook voor de stabiliteit van de financiering vanuit het Rijk. Deze raadsperiode biedt het vertrouwen dat ook toekomstige gemeentebesturen zich daartoe zullen verhouden. In financieel moeilijke en turbulente tijden is het mogelijk gebleken om tot stevige ombuigingen te komen, waardoor we ruimte hebben behouden om te investeren in de ontwikkeling van de stad, het sociaal fundament van de stad en het opvangen van het stijgende beroep op zorg.
De uitdaging zal ook in de toekomst zijn om telkens heen en weer te bewegen tussen de stip op de horizon, de strategie, en het waarmaken en realiseren van die strategie in het hier en nu. Dit vraagt om flexibel mee te bewegen en obstakels op te lossen. Het is belangrijk om fondsen waar nodig flexibel en ontschot in te zetten, met tegelijkertijd voldoende financiële stabiliteit. De wijze waarop we nu de raad voorstellen het AOF in te zetten voor urgente investeringen in het sociaal fundament is daarvan een voorbeeld.
Met deze programmabegroting zetten we inhoudelijk en financieel een solide basis neer voor de volgende periode. We treffen ondertussen voorbereidingen voor een gesprek tussen de nieuwe raad en het nieuwe college over de lange lijnen in de ruimtelijk-economische ontwikkeling, de Energietransitie, de sociale structuur, participatie en veiligheid en weerbaarheid (“Apeldoorn 2050”). Zo blijven we wendbaar en op koers naar het Apeldoorn van 2050. We bouwen aan de schaalsprong van onze groeiende stad, de leefbaarheid in onze dorpen, de Energietransitie en de Stad van Veiligheid – met Brede Welvaart als kompas.